Historia gminy

Historia gminy Przeciszów

Ważniejsze wydarzenia w historii rozwoju osadnictwa gminy Przeciszów w syntetycznej formie przedstawiają się następująco:

• XIII w.- została najprawdopodobniej założona wieś Przeciszów, która pierwotnie nazywała się Przejców lub Przeticzów, oraz wieś Piotrowice (pierwotna nazwa Petersdorf ) – lokacja na prawie niemieckim,
• lata 1325-1327 - wzmiankowany jest kościół parafialny w Piotrowicach,
• 1385 r. - erygonowano parafię pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela,
• XIV w. – Przeciszów stanowi własność Gothardusa,
• około 1441 r. - wieś należy do Mikołaja Myszkowskiego,
• 1488 r. - Przeciszów należy do kasztelana oświęcimskiego Piotra Myszkowskiego,
• XV w. - Jednym z najstarszych i najważniejszych szlaków komunikacyjnych był trakt przebiegający z Ukrainy przez Kraków, Zator i Przeciszów do Oświęcimia i dalej w kierunku Austrii i Czech przez Bramę Morawską. Od XV wieku był to szlak miedziowo-solny, co miało duże znaczenie jako czynnik osadotwórczy dla terenów, przez które przebiegał.
• XVI w. – właścicielami Przeciszowa byli Jan (kasztelan oświęcimski) i Jerzy (referendarz koronny) Myszkowscy. Nastąpił rozwój rybactwa i hodowli ryb w okolicach Przeciszowa, Zatoru i Spytkowic,
• 1513 r. - dziedzicem wsi Przeciszów i Spytkowice był Wawrzyniec Myszkowski,
• 1578 r. - wieś odziedziczył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który zahamował rozwój kalwinizmu w Przeciszowie,
• 1627 r. - Ferdynand i Władysław Myszkowscy podarowali Przeciszów zakonowi dominikanów z Krakowa,
• po 1772 r. - rząd austryjacki skonfiskował wieś i sprzedał ją hr. Przerębskim herbu Nowina,
• 1816-1818 - Łucja Przerębska ufundowała nowy kościół,
• po 1830 r. - Przeciszów zakupili Stanisław i Anna Wąsowiczowie,
• 1833 r. - Anna Wąsowiczowa przekazuje wieś swojemu pierwszemu mężowi Aleksandrowi Potockiemu,
• 1845 r. - wieś przejmuje Maurycy Wąsowicz uczestnik powstania styczniowego, który był założycielem hodowli bażantów. Z tego okresu pochodzi nazwa Bażanciarnia uroczyska leśnego w Przeciszowie. Przeciszów i Piotrowice do 1945 r. były własnością rodu Potockich,
• II połowa XIX w. – po uzyskaniu przez Galicję autonomii odpowiedzialność za sprawy oświatowe przejęła Szkolna Rada Krajowa we Lwowie, która rozpoczęła zakładać jednoklasowe o jednym nauczycielu, szkoły początkowe opłacane przez państwo. Z tego okresu pochodzą szkoły [199] w Przeciszowie (1860r.) i w Piotrowicach (1884r.).
• XIX w. – występowanie rud żelaznych o zawartości do 30% żelaza stwierdzono w : Przeciszowie, Głębowicach, Podolszu, Radoczy, Harbutowicach i Witanowicach. Na Pogórzu ruda była wydobywana w Witanowicach, Podolszu i Przybradzu,
• 1884 r. - oddano do użytku linię kolejową Kraków-Oświęcim. W 1883r. oddano murowany budynek dworca kolejowego w Przeciszowie,
• 1888 r. - drewniany, kryty słomą budynek szkoły zastąpiono obiektem murowanym,
• 1890 r. - na terenie wsi Przeciszów znajdują się 3 karczmy, gorzelnia, młyn, cegielnia i 4 folwarki,
• 1895 r. - zakończono budowę kościoła parafialnego pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Piotrowicach,
• 1911 r. - założono Ochotniczą Straż Pożarną w Przeciszowie,
• 1935 r. - powstała strażnica we wsi Las,
• po II wojnie światowej – Przeciszów jako gromada należy do powiatu oświęcimskiego. Wieś została zelektryfikowana.
• Lata 60-te i 70-te XX w. – ma miejsce budowa wodociągu wiejskiego oraz gazyfikacja wsi, a także 2 nowych szkół, domu kultury, Ośrodka Zdrowia, dróg wiejskich itp. Obszar wiejski podlega procesowi urbanizacji społecznej i przestrzennej.
• 1975 r. - utworzenie gminy Przeciszów leżącej (po zmianie podziału terytorialno –administracyjnego) w woj. bielskim,
• 1999 r. - reforma administracyjna wprowadza gminę Przeciszów do starostwa oświęcimskiego i woj. małopolskiego.

Z krótkiego schematycznego przeglądu dziejów Przeciszowa, Piotrowic i Lasu wynikają uwarunkowania, związane ze starą metryką tych miejscowości i ich wielowiekowym harmonijnym rozwojem.

Wsie tworzące obecnie gminę Przeciszów w przeszłości stanowiły fragment większego zespołu osadniczego, dla którego centrum administracyjne i gospodarcze stanowiły pierwotnie Zator, a następnie Oświęcim. Współcześnie na terenie na terenie gminy obserwuje się ciążenie do lokalnego ośrodka jakim jest miasto powiatowe Oświęcim. Obecnie w gminie Przeciszów i Piotrowice rozłożone są wzdłuż starego traktu prowadzącego do przeprawy przez Wisłę, przy której znajduje się wieś Las. Powstanie wsi jak się wydaje można wiązać z akcja kolonizacyjną prowadzoną przez Piastów Śląskich w tym także książąt zatorsko oświęcimskich w XIII i XIV w. Wsie te zapewne lokowane były na prawie niemieckim. Przeciszów i Piotrowice posiadają układy przestrzenne w typie ulicówki. Przy czym w Przeciszowie w trakcie rozwoju wsi wykształcił się układ pasmowy. Wieś Las ma układ przestrzenny w typie łańcuchowego układu ruralistycznego. Zostało to jak się wydaje wymuszone przez warunki naturalne. Wszystkie układy przestrzenne są w chwili obecnej wyraźnie czytelne.